نگاهی به کتاب شرح حاشیه تالیف احمد بیرانوند
مریم میرزایی مقدم
—————-
شرح حاشیه
بررسی جریان های شعر معاصر بعد از نیما
احمد بیرانوند
نشر وزگار
تیراژ ۲۰۰۰ نسخه
۱۳۸۹
——————
«شرح حاشیه» که از نقطه نظری جدیدتر، می توان آن را شرح مهم ترین جریان های شعری معاصر بعد از نیما تلقی کرد، کتابی است در خور تامل و تعمق، اثر شاعر و محقق جوان،احمد بیرانوند. اگر چه کتاب از دید مولف در ساختاری متشکل از شش فصل ارائه شده است(بررسی انواع نقد بعد از نیما،بررسی شعر نیما،شعر هوشنگ ایرانی، شعر موج نو ، شعر حجم وشعر گفتار)، اما به طور کلی می توان آن را پژوهشی موفق در سه حیطه ی نقد نظریه ها، اشعار و بیان و تحلیل مورد توجه قرار داد. بررسی مباحث نقد و تمرکز در سیر حرکت و پویایی آن در قلمرو ادبیات پسانیمایی بخشی از کتاب است که نشانگر توجه و تدقیق مولف در باب اصول و انواع نقد این دوره است که لازم و بایسته و به جا می نماید. بخش دوم بررسی اصلی ترین نظریه ها، مانیفست ها و تا حدودی نگرش های جریان های شعری اخیر و نظریات مختلف در باب آن هاست. در این بخش نیز مولف سعی کرده است بر اساس بیانیه ها نقل قول ها ی مستقیم و غیر مستقیم، مصاحبه ها و به طور کلی داده های مستقیم نظریه پردازی های هر جریان، به درک مستقیم و بلا واسطه ای دست یابد و تا حد امکان آن را دست نخورده و مونتاژ نشده ، به خواننده معرفی کند تا در نهایت بتواند در بخش سوم به بررسی تحلیل و نقد اشعار برجسته ی نمایندگان هر جریان شعری بپردازد.
به نظر می رسد مهمترین عامل موفقیت مولف نگاه تحلیل غیر مکانیکی و اجتناب از نقد خشک آکادمیک است و این امر به نوعی مدیون نگاه و ذهن شاعرِ منتقد است. هر چند که نمی توان از این نکته چشم پوشید که بعضی جریان ها مرکز ثقل و تمرکز مولف بوده است و به همین دلیل بعضی از چهره های مورد توجه نقد و شعر امروز مانند رضا براهنی کمتر مورد توجه قرار گرفته اند، اما به هر روی کتاب را می توان یکی از منابع خوب نقد شعر پس از نیما دانست.
همان طور که پیش تر اشاره شد، مهمترین برجستگی کتاب نقد غیر مکانیکی و نسبتا منعطف شعر امروز است؛ به عبارتی بیرانوند با استفاده از تجربه ادبی خود به عنوان شاعر ونویسنده، در برقراری ارتباط عمیق تر با اشعار موفق عمل کرده است. در بسیاری از قسمت های نقد تحلیل و بررسی آثار حضور شاعر- منتقد را به خوبی می توان احساس کرد. مولف در چنین موضع و جایگاهی توانسته است مباحثی را در حوزه فرم، زبان و تصویر مطرح کند که بدون ملاحظه می توان مدعی شد که کمتر منبعی را می توان در راستای آن قرار داد. نویسنده در معرفی مهم ترین چهره های هر جریان نیز خوب عمل کرده است. به گونه ای که خواننده پس از خوانش اثر می تواند به درکی نسبی از شعر هر جریان دست یابد.
حقیقت امر این است که شعر امروز خواننده را به عمد در درون خلاء ها و فضاهای ذهنی رها می کند تا خود به کشف ظرفیت های بالقوه و بالفعل شعر دست یابد. احمد بیرانوند نیز به عنوان شاعری که خود در ایجاد این فضاها و جاهای خالی گذاشتن ها سهمی به دوش دارد در این کتاب به عنوان منتقد، این فضاها را می شکافد و از این این موضع، اجزاء مختلف شعر را بررسی می کند.
