بسآمد خیال در مجموعه شعر آبی ناگهان از منصور خورشیدی
– عابدین پاپی
خورشیدی منصور متولد ۱۳۲۹درکهن بوم مازندران است. وی شاعر و منتقدی است که چاپ شعرهای خود را از دهه ی پنجاه آغاز نمود و چهار کتاب به نام های ” خطابه های کهنسال کودکی ۱۳۷۷”، ” از فکرهای باتو ۱۳۸۰” ، و دو مجموعه ” آبی ناگهان و سجاده روی ماه بینداز را در کارنامه شعری خود به ثبت رسانده است.
وی از پیروان شعر حجم می باشد که در این دایره می خواهد با رویکردی کلامی و چرخش های رفتاری نوعی متفاوت سرایی را در جهت حرف آوردهایی بدیع برای جامعه ادبی تصویر نماید . از عناصر فرارونده ی شعر حجم نضج و بارور شدن پراکسیس های زبانی در جهت رسیدن به تطوری فهم محور از زبان شعر است. التفات غور آسایی به ساختار و محتوای واژه در رسیدن به مفاهیمی چندگانه معنا و تصویر ، از همان واژه می باشد.
یداله رویایی از معدود شعرایی است که بر خلاف دیگر شعرای صاحب سبک که بدنیال پوشیدن لباس زیبایی بر تن شعر هستند، می خواهد برهنگی را به عنوان لباس شعر برگزیند! فر آیند رفتاری این شاعر نسبت به گفتمان شعر« درد زبان» است. چه این که در مورد شعر حجم بیان می دارد که:
« در شعر حجم ، شعر نه تنها به درد زبان می خورد، بلکه درد زبان دارد و می خواهد خودش موضوع خودش باشد» با این تفاصیل می توان گفت که منصور خورشیدی از مدغدغین شعر حجم محسوب می شود که با چاپ چهار مجموعه که ذکر آن رفت ، در صدد بر آمده تا طرحی نو را برای این سبک با صیانت از بن مایه آن بیا فریند .
« آبی ناگهان » یکی از این مجموعه هاست که در سال ۱۳۹۳ توسط انتشارات فصل پنجم ( ناشر تخصص شعر ) به زیور چاپ آراسته شده و در اختیار حافظان تبار ادب قرار گرفته است. با تورق فهرست نام و مطلع سروده ها در می یایم که شاعر بدنبال تشخص دادن به واژه هاست . به دیگر بیان طلوع دوباره ی واژه در آسمانی آبی که شاعر در نام مجموعه خود نیز آبی ناگهان را بر می گزیند ، از مهمترین پیامدهایی است که ذهنیت مخاطب را با مفاهیمی جنگ آسا در گیر می کند . شاعر در این مجموعه بدنبال آفرینش سیرت های مختلف از واژه ها در جهت رسیدن به صورتگرایی شعر است . فرم پذیری از عناصر ی است که آبی ناگهان را از معنا پذیری متمایز می کند . این پروسه ی نابه هنگام که پروژه هایی ساختار مند را بدنبال دارد از مولفه هایی است که در مجموعه آبی ناگهان به چشم می آیند .
رفلکس پذیری زبان از دیگر خصیصه هایی است که در شعر شاعر نمود دارد. بدین سان که زبان شاعر صدای هر واژه ای را در فضای معنا پرتاب می کند و مترصد تفهیم همان صدای واژه است. این واژه سرایی ها ی زبان فقط موسیقی برونی شعر را تربیت می کنند و از تشبث به موسیقی درونی شعر عاجزند. به بیانی شاعر در مجموعه ی آبی ناگهان بد نبال کانسپت (مفهوم)واژه نیست و تنها در معنای شعر غور می شود !
فوتوریسم در زبان شاعر نیز از دیگر نکات است . شعر حجم را اگر نوعی اید ئولوژیک ادبی ترسیم نماییم، می توان چنین پنداشت که پیروان این جریان ادبی از همین چارچوب بدور نیستند. لذا شاعر این مجموعه را باید شاعری ایدئولوک با شاخک هایی متفاوت از این دایره شعری به شمار آورد. بنابراین زبان وسیله ای است برای بیان فکر و اگر شعر حجم را نوعی خلق زبان بدانیم ،خورشیدی از معدود شعرایی است که در این دایره ی شعری توانسته نوعی بیانگرایی متفاوت را از شعر حجم به تصویر بیاورد . یعنی شاعر مبین کننده ی همان زبان شعری است . تلنگر های نابه هنگام شاعر بر دنیای سوبژاکتیویسم از دیگر مولفه های شعری در آبی ناگهان اند.
ذهنیت گرایی شاعر در جهت نیل به گشتاوردهایی انتزاعی در دنیای ذهن از نکات قوت شاعرند . شاعر در آبی ناگهان کاملا بد نبال سمبل کردن باور داشت های ذهنی است و البته در برخی اشعارش پیامدهایی ابژاکتیویته نیز به چشم می آید.
دیگر در آبی ناگهان حضور شاعر در پیوند با هستی است . پیوند این شاعر مبتنی بر وحدت است . اگر چه نوعی آنتولوژی شعر ( هستی شناسی شعر ) در آثار شاعر رخ می دهد ، ولی نگاه فکری و فلسفی شاعر به سمت دنیای ذهنی است و گریزهای شاعر به دنیای عینیت مقطعی است . بنابراین شگردهای زبانی شاعر حول و محور دایره ی راسیونالیزم می چرخند و شاعر را از دنیای رآلیسم و متافیزیک بدرو می سازند . نکته معرفت شناسانه شاعر به پدیدار شناسی شعر به سمت و سویی در حرکت است که شاعر اغلب ناخود آگاه و خود آگاه هستی را می نویسد و از دل آگاهی و فرا من هستی فقط چیز هایی را می داند ، ولی این گفتاورد ها را نمی بیند. این نگاه هستی شناسانه شاعر به شعر کنش مند نیست ، بلکه واکنش محور است.
لذا بدیهی است که بگوییم اغلب شعرای نوگرا در مقابل انومی ها و کنش های سیاسی و اجتماعی در جامعه مبادرت به واکنش هایی متقابل می زنند و به همین علت بوده که تعداد شعرای کنش مند قلیل است . در زوایایی دیگر نیز آبی ناگهان نوعی سمبولیسم مفهومی است . شاعر اگر چه در اغلب اشعارش بر محور سمبولیسم در حرکت است و در ایستگاه هایی یکی پس از دیگری توقف دارد، ولی در برخی از اشعار مجموعه به سمت نا تورالیسم نیز سوق داده می شود به گونه ای که سعی بر آن دارد تا با رویکردی زیباشناسانه شعر حجم را با طبیعت کلافی دیگر بخشد و با تلفیق سمبولیسم و ناتورالیسم به چشم آوری تازه دست یابد .
چند شعر انتخابی از آبی ناگهان را با هم مرور می کنیم:
«مرا نگاه برهنه / بهانه بود / تا بوی بهار را / اندازه بگیرم / براب تنی / آبی تر از بهار .»
شعر انتزاعی است. شاعر با واژه هایی عینی بدنبال ساختن معانی ذهنی است و غور شدن در واژه ها درجهت پیدایی و کشف معانی دیگری از واژه ها از تکنیک های ادبی شاعر به شمار می آید . نگاه برهنه و اندازه گیری بوی بهار نوعی آشنازدایی است که در این شعر دیده می شود . می توان گفت شاعر راهی متفاوت را در تشخص دادن به واژه انتخاب می کند که این مهم از تکنیک های شعر حجم به شمار می آیند .
” فراسوی معناهای دور / کوهستان حس / خیمه بر / دست های تو می زند .”
شاعر دیالوگی چند جانبه را ایجاد می کند و در این دیا لوگ خوب ظاهر می شود . شعر انتزاعی است و مفاهیم شاعر در دنیای ذهن شکل می گیرند و خواننده را به فراسوی معنای دور سوق می دهد تا به تماشای دنیایی متافیزیک بنشیند . حرکت زبان بر محوریت بیانی فرارونده با ایجاد آشنا زدایی های ساختاری جوهره و شعریت اثر را فزونی بخشیده اند .
«پروانه را گاهی / فکرهای تو / در چشم های من / گاهی به عصر آفتاب / می سپارد /همین پروانه ها / هلاک هوا که می شوند / گورشان را / بر شانه های باد / بنا می کنند .»
سیر و غور شدن زبان شاعر در معرفت شعر از خصیصه های بارز شاعرند . شعر در فضایی ذهنی متولد می شود ، ولی واژه ها کاملا عینی اند . شاعر در این اثر هم بیانی مبین دارد و هم فکری مفکر . علاوه بر این شاعر ایماژیسم است و این مهم با بهره گیری ار ره آوردهایی مجاز گون صورت می گیرد .
«دل بسته ام به گور / به مردگان دخمه بی نور / به حیات سیاه / دیرگاهی که ستارگان/ رمیده از آسمان و دیگر / روی گور مردگان نمی ریزند .»
درون مایه ی شعر انتقادی است . شاعر با نگاهی هوشمندانه دست به خلق فضایی تازه از خاستگاه اجتماعی خود می زند . آشنازدایی های محتوایی شاعر از دیگر تکنیک های شاعرند که به زیبایی درشعر لحاظ شده اند . تولد بستری جدید در شعر با بهره گیری از مفاهیم واژه ها . جستاری ماهرانه در فضای ذهن در جهت فرود آمدن در آوردگاه معنا .
