گفت‌وگو با منصور خورشیدی
به بهانه انتشار مجله ادبی و هنری «نوشتا» گفت‌وگویی با «منصور خورشیدی» انجام دادم. در این گفت و گو ، خورشیدی از چیستی شعر حجم، جایگاه شعر حجم در ایران، رویکرد «نوشتا»، جریان های معاصر شعری در ایران ، ساختار و فرم در شعر و مسایلی از این دست گفت. آن وقت‌ها شعر حجم برای دغدغه‌های زبانی- فلسفی ِ من جذاب‌تر بود. انتشار «نوشتا» با شعرهای بهرام اردبیلی، منصور خورشیدی، و آرش جودکی (شعرها و ترجمه‌های خوبش) مرا بسیار هیجان زده کرد. این شوق شاید به آشنایی مختصری که با خشایار فهیمی و داریوش کیارس داشتم برمی‌گشت.
مختصر ِ منصور خورشیدی: چاپ شعرهای خود را از دهه پنجاه آغاز کرد. دو کتاب چاپ شده در کارنامه خود دارد: «از فکرهای با تو»، ۸۱، نیم نگاه ، «خطابه‌های کهنسال کودکی»، ۷۷، خوارزمی. او د رعین حال مجموعه شعرهای «آبی ناگهان» و «سجاده روی ماه بیانداز» را آماده چاپ دارد [تنظیم شده در همان سال]. از این شاعر و منتقد شعر حجم مقالات بسیاری در داخل و خارج کشور منتشر شده است. مهمترین مقالات او عبارتند از «از ترس مست شدیم» در کتاب «از حاشیه تا متن» ، «حیرت عظم حجم» در کتاب «حتای مرگ» ، «بررسی شعرهای رویایی» مجله شهروند، کانادا ، «نقد و بررسی شعر رویایی» مجله آفتاب، نروژ ، «سوررئالیسم جنجالی‌ترین مکتب ادبی جهان ، «بررسی مکتب‌های ادبی جهان» ، «من سوم» سرشت باطنی انسان در جهان شعر و … .
محمد ایزدی
رویکرد «نوشتا» در انتخاب شعر چیست؟
ج : به شهادت آنچه پیش روی شماست، مکانی برای شاعرانی که جای پای محکمی در شعر دارند. و هوشی در جستجوی کشف جادویی کلام، «نوشتا» در شعاع همین رابطه‌ها حرکت می‌کند و تظاهر کار خود را نشان می‌دهد.
ما در جستجوی شاعرانی هستیم که در متن قرار دارند. بی‌آنکه تظاهر کنیم به دنبال هنر کلامی در شعر هستیم. ما متنی را پیش روی مخاطبان حرفهای قرار دادیم که داوری کنند و در خلق فضای جدید زمینه را برای معرفی شاعرانی که استحقاق معرفی دارند فراهم کنند. ما به بدفهمی منتقدان غیر حرفهای که شعر را به حاشیه می‌برند کاری نداریم.
هدف شما از انتشار «نوشتا» چیست؟ چه جریانی را در شعر معاصر ایران نمایندگی می کنید؟
ج : هدف ما در خود شعر است و شعر خود هدف است که در برابر نگاه مخاطب مبادله می‌شود. اراده آگاهانه‌ای که خود را اداره می‌کند. همه باید تلاش کنیم تا به نگاه خود جسارت دیدن بیاموزیم تا جسارت بیان پیدا کنیم. شعر خوب متعلق به همه است و هیچ تعلقی به کسی ندارد. در جستجوی نام، نشستن و جریان‌سازی کردن کار ما نیست. وابستگی به هیچ مکتب خاصی نداریم چون شعر حجم مکتب نیست. روح و روحیه این گروه آزاد است، آزاد از همه تعلقات فکری، غیبت گاه و بیگاه شاعران حجم در این مدت زمینه بروز و ظهور «نوشتا» را در شعر معاصر ایران فراهم کرده است، مناسبات جدید برای دیدار شاعران و شعر در موقعیت تازه خود در این مجموعه دیدار کسانی را طلب می‌کند که شیفته شعر ناب هستند. همیشه علامت‌ها و نشانه‌هایی وجود دارد تا یک موقعیت جدید خلق شود.
«نوشتا» در حقیقت فراخوان چند صدا در یک صدا است. قصد ما حذف فاصله است و نزدیک کردن چهره‌ها به یکدیگر. نیت ما برجسته کردن چهره خاصی نیست. اصولاً برجسته‌سازی در کار شاعران
حجم وجود ندارد. شاعران خوب را جدی می‌گیریم و سهم آنها را در این مجموعه حفظ می‌کنیم. «نوشتا» پایگاه پیدا و پنهان شاعرانی است که سال‌ها از هم دور بوده‌اند.
شما در تعامل و تقابل با شعر جهان چگونه حرکت می کنید؟
ج : میل در کنار هم بودن و با هم بودن بهانه‌ای است تا شعر را فدای رابطه کنیم. شعر برای اهل زبان آرمان‌شهر رابطه‌ها است. زبان شناسی شعر حجم تعامل خود را با همه شاعران جهان حفظ می‌کند و در حفظ رابطه‌ها شاعران حجم سخت‌کوش هستند و در کشف همین رابطه‌ها به جستجوی خود بر می‌خیزند تا جایی شعر خود را به جهان عرضه کنند تا به معرفت حرفهای نگفته برسند. این جا و آنجا مطرح نیست ما معمار حرفهای خود هستیم و در شعاع همین جذبه‌ها شعر ایران را به جهان عرضه می‌کنیم.
آنها که به هیجان خلق و کشف تازه در شعر رسیدند می‌خواهند که سهم بیرونی شعر را به درون منتقل کنند. یعنی تعامل و نه تقابل، تقابلی اگر هست در خود زبان است. «برتون، هوگو، والری و رویایی» هر کدام زبان ویژه خود را دارند و طبیعت زبان خود را به تصویر می‌کشند. ما سفیران فرهنگ ایران به جهان هستیم و در دل همه فرهنگ‌ها راه باز می‌کنیم تا شعر خود را به جهان منتقل کنیم. این ویژگی ناب شعر معاصر ایران است.
حرکت جریان شعر دهه چهل را تا دهه هشتاد چگونه ارزیابی می کنید؟
ج : کاروان شعر دهه ۴۰ با تأنی به گذرگاه دهه ۸۰ رسیده است. یک بار جست سریع حجم‌گرایی در اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ مشاهده کردیم. تلنگر این حرکت را در تمامی شعر معاصر ایران می‌توان مورد بررسی قرار دارد.
نجات شاعر امروز در شعر فردا است و شعر فردا را شعر حجم می‌سازد و شعر امروز را نفس حجم‌گرایی تغذیه می‌کند. آوانگاردهای شعر امروز همان کسانی هستند، اگر به کاروان شعر نمی‌رسیدند در ابتدای کار مانده بودند. شعر امروز ایران وامدار شعر حجم است. آنها که شعر حجم را «واپسگرا» می‌دانند به درک درست شعر نرسیدند.
«شعر حجم» چیست؟
ج : شعر حجم شعر جسارت‌های زبانی است که ناگهان به ذهن تعدی می‌کند و انتظار طبیعی را ویران می‌سازد. اصل پذیرش معرفت در ابعاد سه‌گانه برای اعتلای شعر و آسان کردن مناسبات جدید برای دیدار و کثرت گسترده‌ای از حضور فیزیکی بدل به وحدتی از حضور در متافیزیک زبان است تا جهان آن سو و پیام آن را دریافت کنی و به شناخت پدیده‌های پیرامون خود برسی.
شاعران حجم به دعوت عبارت‌ها در قلمرو بیان سیر می‌کنند تا خود را در لایه های نهان شعر پیدا کنند و جهان رابطه‌های خود را گسترده‌تر کنند. کشف علت‌های غایی مشغله ذهنی و زبانی شاعران حجم‌گراست . شاعران حجم مدام در حال رفتن و افتادن در سیر و سلوک‌های شاعرانه هستند.
دو عنصر تشکیل‌دهنده در شعر حجم دو واقعیتی هستند که از دو جا بر می‌خیزند و در یک جا به وحدت می‌رسند. یعنی حذف فاصله بین دو پدیده موجود در پیرامون شاعر، حرکت شاعران حجم، رویت پدیده‌های نامرئی است کشف نگفته‌هاست.
بانظریه درباره فرم وساختار شعر چه می توان گفت؟
ج : کلمه در شعر حامل همه رازها و زیبایی‌ها است، نمادها و نمودهایی که تجسم تفکر شاعر است و فهرست هستی را رقم می‌زند. «فرم» در همه اشیاء وجود دارد. فرم در شعرا با معنای دیگر است. تقطیع بال کبوتر با باد فرم پرواز را در ذهن مجسم می کند. زمزمه آب هنگام حرکت، تکان برگ روی شاخه‌ها و در هم ریزی سنگ در نگاه پلنگ ساختمان شعر شاعر را می‌سازند.
توجه به قالب‌های تنگ و قراردادی ذهن شاعر را از کشف و شهود باز می‌دارد. شعر حجم، شعر فرم است و تصویر در شعر یعنی گسترش خیال و پرواز به سمت ماورای کلمه و خلق فضا از واقعیت تا ماورای واقعیت است.
